Theater voor dove kinderen, Bolivia

Theater voor dove kinderen, Bolivia


F.A.N.S. (Formación Artística para Niños Sordos) is een instituut voor artistieke vorming voor dove kinderen in Cochabamba, Bolivia. FANS is opgericht door Els Streefkerk, een Nederlandse drama- en muziekdocent die als vrijwilliger al haar tijd en energie in dit project heeft gestoken.


In Bolivia beschikt men over weinig gegevens wat betreft het percentage mensen met gehoorstoornissen. Het enige dat met een beetje zekerheid is te zeggen, is dat 8% van de mensen boven de 50 jaar slechthorend tot doof is. Over het aantal dove kinderen is niet veel duidelijkheid, onder andere omdat veel ouders van kinderen met hoorproblemen vaak niet op de hoogte zijn van de speciale mogelijkheden van onderwijs of door schaamte en financiele problemen hun kinderen helemaal niet naar school laten gaan.

Zij die wel naar speciaal onderwijs gaan beschikken in Cochabamba over vier doveninstituten, die echter onvergelijkbaar zijn met westeuropese instituten. De lesgroepen bestaan uit kinderen in verschillende leeftijden, die zich ook op een verschillend cognitief, sociaal-emotioneel en motorisch niveau bevinden. Sommige kinderen hebben naast de doofheid nog andere lichamelijke en of geestelijke achterstanden. Als je deze kinderen volgens Nederlandse maatstaven in zou delen, zouden ze waarschijnlijk niet bij elkaar in de klas zitten en misschien niet eens op dezelfde school.

Er is weinig kennis over dovenonderwijs, er zijn nauwelijks tot geen specialisten op het gebied van speciaal onderwijs, logopedie, gebarentaal, etc. Er is ook bijna of geen communicatie tussen de verschillende dovensinstituten die verschillende systemen hanteren.

De kinderen leren vaak "schrijven" door overschrijven zonder te begrijpen. Zij leren in het beste geval slechts gebarentaal: de aanzet tot spraak is er niet. Communicatie met familie en de buitenwereld is hierdoor zeer beperkt en doven bewegen zich daarom slechts binnen de beperkte dovenwereld. In andere gevallen is gebarentaal zelfs uit den boze en probeert men kinderen op late leeftijd nog te leren spreken, waar niet veel van terecht komt. Het gevolg is dan nog schrijnender: de kinderen hebben daardoor geen enkele taal, waardoor zij erg achter zijn in cognitief, emotioneel, sociaal en motorisch opzicht. Het is op zijn zachtst gezegd frusterend als je de hele dag niet begrijpt wat men van je wil en gestraft wordt voor "fouten" waarvan je je niet bewust was dat je ze maakte.

Gebrek aan geld, tijd, ervaring en beschikbaarheid van vakleerkrachten maakt dat er op de dovenscholen weinig aandacht wordt besteed aan artistieke vakken zoals muziek, dans en drama. Door het oprichten van een artistieke opleiding voor dove kinderen waarbij zij intensief lessen volgen in drama, dans, muziek en tekenen, biedt het F.A.N.S.-project onderwijs dat dove kinderen stimuleert in het ontwikkelen van creatieve en communicatieve vaardigheden, waardoor zij hun mogelijkheden leren kennen en kunnen ontplooien. Het accent ligt dus niet liggen op horen en spreken, maar op álle andere mogelijke vormen van communicatie. Op die manier wil het F.A.N.S.-project bereiken dat de kinderen een positiever zelfbeeld krijgen, hun concentratievermogen vergroten, hun geheugen trainen, leren samenwerken en bewust taal verwerven (via beeld, drama, beweging, gebaren, geschreven taal en indien mogelijk eventueel gesproken taal). Dit spoort de kinderen aan tot zelfredzaamheid en actieve deelname aan het emancipatieproces van doven.

Het eerste jaar was een groot succes. Er is een team samengesteld (mime, dans, zang,tekenen, muziek, regie) dat bestond uit zes horenden en een dove. Onderdeel van de scholing van het team - kennis opdoen over doofheid en verschillende visies op dovenonderwijs- was ook een gebarentaal cursus. Het project bestaat uit twee fases. In fase 1 krijgen de kinderen wekelijks workshops van docenten van FANS op hun eigen school. Ruim 120 kinderen, in de leeftijd van 4 tot 12 jaar namen hieraan deel. Overal werd begonnen met het leren van een eigen naamgebaar. Op de scholen waar gebaren worden vermeden weten kinderen van zichzelf namelijk niet echt hoe ze heten, omdat ze nog niet kunnen schrijven en hun eigen naam nooit horen. Daarom is het hebben van een naamgebaar is heel belangrijk voor de kinderen, het zegt iets over wie je bent. De workshops werden afgesloten met kleine optreden die gecombineerd werden met feesten als moederdag en "dag van de leraar". Een deel van de kinderen gaat vervolgens door naar fase 2: het maken van een theaterproductie die aan het eind van het cursusjaar in het grootste theater van de stad gepresenteerd wordt. Voor deze fasewordt gebruik gemaakt van de faciliteiten van de school voor theater, dans en muziek "Juan Sebástian Bach". De school heeft vijf ruimtes speciaal ingericht en/of aangepast voor FANS: sterkere lampen in ruimtes waar kunstlicht nodig is (als het te donker is kun je elkaar niet Œverstaan¹), inspirerende foto´s, posters en doeken van vorige theaters. In het kabinet liggen prenteboeken, kostuums en oude kleren om in te verven. De kinderen hebben zelf toegang tot het kabinet en kunnen zo zelfstandig materiaal kiezen, wat maakte dat de kinderen met veel plezier en het liefst ruim voor de aanvang van de lessen aanwezig waren. In de tweede fase werden de verschillende vakken geintegreerd. Er is gewerkt aan lichaamshouding, expressie en beweging, bewustwording van het stuk, begrip van de dialogen, ritme, tempo, timing, gebarentaal, spraak, concentratie, geheugen en presentatie. Er is ongelofelijk veel plezier beleefd tijdens de lessen, er is zo veel gelachen dat buikpijn een veel voorkomende klacht werd

Zowel de acteurs als het publiek hebben genoten van de uitvoeringen. Bijna alle acteurtjes acteerden in gebarentaal, wat werd vertaald door een tolk (een leraar van Audiología) naar het Spaans. Het was daardoor een voorstelling in gebarentaal die verstaanbaar was voor doven en horenden. Het theater zat drie voorstellingen vol. Horenden zijn voor en na de voorstelling zeer onder de indruk van wat er om hen heen gebeurt en hoe doven op grote afstand met elkaar kunnen communiceren, als tenminste het licht in de zaal nog aan is! En bijna alle doven uit de stad moeten naar de voorstelling zijn komen kijken, want er werd overal in de zaal flink met de handen gewapperd. En alle zesentwintig acteurtjes hebben een metamorfose ondergaan als het hun zelfbeeld betreft!

Voor continuiteit van haar werk is FANS nagenoeg geheel afhankelijk van donaties. Moments of Joy doneerde al het didactisch materiaal en alle kostuums, decors, de huur van het theater met geluid en licht en reis- en vervoerskosten.